HỘI CHỨNG BUỒNG TRỨNG ĐA NANG:

NGUYÊN NHÂN, CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ.

BS CK1. NGUYỄN THỊ THANH THÚY

        BỆNH VIỆN PHỤ SẢN MÊKÔNG

Bài viết này được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Nguyễn Thị Thanh Thuý, thuộc Khoa Sản phụ khoa, hiện đang công tác tại Bệnh viện Phụ sản MêKông. Bác sĩ Nguyễn Thị Thanh Thuý có 17 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực sản phụ khoa.

Bệnh tổn thương đa nang buồng trứng (PCOS) là một vấn đề phụ khoa phức tạp, thường gây ra do sự mất cân bằng của hệ thống nội tiết. Không chỉ gây ra vấn đề về khả năng sinh sản, mà PCOS còn làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh lý nghiêm trọng khác. Vậy, điều gì gây ra bệnh này, những triệu chứng phổ biến là gì và phương pháp điều trị hiệu quả ra sao?

HỘI CHỨNG BUỒNG TRỨNG ĐA NANG LÀ GÌ?

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) là một bệnh thường gặp ảnh hưởng đến hoạt động buồng trứng của phụ nữ.

Có 3 dấu chứng chính của PCOS là:

• CHU KỲ KINH KHÔNG ĐỀU: trứng không rụng thường xuyên.
• CƯỜNG ANDROGEN: biểu hiện rậm lông ở mặt và cơ thể.
• BUỒNG TRỨNG CÓ NHIỀU NANG NHỎ

Có ít nhất 2 trong số những đặc điểm này, bạn có thể được chẩn đoán mắc PCOS.

Buồng trứng đa nang chứa một số lượng lớn các nang vô hại có kích thước lên tới 8 mm.

Các nang trứng thường không phát triển đến một kích thước đủ để phóng noãn nên rụng trứng không xảy ra.

Thật khó để biết chính xác có bao nhiêu phụ nữ mắc PCOS, nhưng bệnh này rất phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 1/10 phụ nữ ở Anh, 50% không có bất kỳ triệu chứng nào.

CÁC DẤU HIỆU VÀ TRIỆU CHỨNG CỦA PCOS

Dấu hiệu hội chứng buồng trứng đa nang thường xuất hiện rõ ràng ở độ tuổi thanh thiếu niên hoặc đầu những năm tuổi 20.

– Kinh nguyệt không đều hoặc không có kinh nguyệt.

– Khó mang thai do rụng trứng không đều hoặc không rụng trứng.

– Rậm lông, thường ở mặt, ngực, lưng hoặc mông.

– Tăng cân.

– Tóc mỏng và rụng tóc.

– Da dầu hoặc mụn trứng cá.

VẤN ĐỀ SINH SẢN

Hội chứng đa nang buồng trứng PCOS là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây vô sinh ở phụ nữ. Nhiều phụ nữ phát hiện ra họ mắc PCOS khi gặp khó khăn trong việc có thai.

Trong mỗi chu kỳ kinh nguyệt đều đặn, thường rụng trứng mỗi tháng một lần. Nhưng phụ nữ mắc PCOS không rụng trứng hoặc rụng trứng không thường xuyên biểu hiện bằng không có kinh hay chu kỳ kinh nguyệt không đều và khó có thai hơn người bình thường.

KINH NGUYỆT KHÔNG ĐỀU

Dấu hiệu phổ biến nhất của hội chứng buồng trứng đa nang là chu kỳ kinh nguyệt không đều và thường kéo dài không đúng tiêu chuẩn. Nguyên nhân chính là do sự cản trở trong quá trình rụng trứng, dẫn đến việc niêm mạc tử cung không bong ra đúng thời gian như thông thường. Đồng thời, sự phát triển kéo dài của niêm mạc tử cung cũng góp phần làm tăng lượng máu trong mỗi chu kỳ kinh so với bình thường.

PCOS ẢNH HƯỞNG NHƯ THẾ NÀO ĐẾN CUỘC SỐNG CỦA NGƯỜI PHỤ NỮ?

Bị PCOS có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh sau:

– Bệnh tiểu đường type 2

– Trầm cảm và thay đổi tâm trạng

– Huyết áp cao và cholesterol máu cao – có thể dẫn đến bệnh tim và đột quỵ

– Chứng ngưng thở khi ngủ – phụ nữ thừa cân cũng có thể bị ngưng thở khi ngủ, một tình trạng khiến hơi thở bị gián đoạn khi ngủ

– Những phụ nữ không có kinh hoặc kinh nguyệt không đều trong nhiều năm có nguy cơ ung thư nội mạc tử cung. Nhưng nguy cơ có thể được giảm thiểu bằng cách sử dụng các phương pháp điều trị để điều hòa kinh nguyệt như thuốc tránh thai hoặc dụng cụ đặt trong tử cung.

RỦI RO KHI MANG THAI

Nếu bạn mắc PCOS, bạn có nguy cơ cao mắc các biến chứng khi mang thai, chẳng hạn như tăng huyết áp, tiền sản giật, tiểu đường thai kỳ và sẩy thai.

Những rủi ro này đặc biệt cao nếu bạn béo phì. Nếu bạn thừa cân hoặc béo phì, bạn có thể giảm nguy cơ bằng cách giảm cân trước khi có thai

NGUYÊN NHÂN GÂY RA PCOS

Nguyên nhân chính xác của PCOS vẫn chưa được biết rõ nhưng nó thường liên quan yêu tố gia đình.

Nhiều phụ nữ mắc PCOS có khả năng kháng lại hoạt động của insulin trong cơ thể và sản xuất lượng insulin cao hơn để khắc phục điều này.

Điều này góp phần làm tăng sản xuất và hoạt động của các hormone như testosterone.

Thừa cân hoặc béo phì cũng làm tăng lượng insulin mà cơ thể bạn sản xuất.

KHÁNG INSULIN

Insulin là một loại hormone do tuyến tụy sản xuất để kiểm soát lượng đường trong máu. Nó giúp di chuyển glucose từ máu vào tế bào, nơi nó bị phân hủy để tạo ra năng lượng.

Kháng insulin có nghĩa là các mô của cơ thể đề kháng lại tác dụng của insulin. Do đó cơ thể phải sản xuất thêm insulin để bù đắp.

Nồng độ insulin cao khiến buồng trứng sản xuất quá nhiều testosterone, cản trở sự phát triển của nang trứng và ngăn cản sự rụng trứng bình thường.

Kháng insulin cũng có thể dẫn đến tăng cân, có thể làm cho các triệu chứng PCOS trở nên tồi tệ hơn, vì lượng mỡ dư thừa khiến cơ thể sản xuất nhiều insulin hơn.

SỰ MẤT CÂN BẰNG CỦA HORMONE

Nhiều phụ nữ mắc PCOS được phát hiện có sự mất cân bằng ở một số hormone nhất định, bao gồm:

– Tăng nồng độ testosterone – một loại hormone thường được coi là hormone nam giới, mặc dù tất cả phụ nữ thường sản xuất một lượng nhỏ hormone này.

– Tăng nồng độ hormone luteinizing (LH) – hormone này kích thích rụng trứng, nhưng có thể có tác dụng bất thường đối với buồng trứng nếu nồng độ quá cao.

– Nồng độ globulin liên kết với hormone giới tính (SHBG) thấp – một loại protein trong máu liên kết với testosterone và làm giảm tác dụng của nó.

– Tăng nồng độ prolactin (chỉ ở một số phụ nữ mắc PCOS) – một loại hormone kích thích tuyến vú sản xuất sữa trong thai kỳ.

Lý do chính xác tại sao những thay đổi nội tiết tố này xảy ra vẫn chưa được biết.

Có ý kiến ​​​​cho rằng vấn đề có thể bắt đầu từ chính buồng trứng, ở các tuyến khác sản xuất ra các hormone này hoặc ở phần não kiểm soát việc sản xuất chúng.

Những thay đổi này cũng có thể do tình trạng kháng insulin gây ra.

DI TRUYỀN

PCOS đôi khi có tính di truyền trong gia đình. Nếu bất kỳ người thân nào, chẳng hạn như mẹ, chị gái hoặc dì của bạn mắc PCOS, nguy cơ bạn phát triển bệnh này thường tăng lên.

Điều này cho thấy có thể có mối liên hệ di truyền với PCOS, mặc dù các gen cụ thể liên quan đến tình trạng này vẫn chưa được xác định.

ĐA NANG BUỒNG TRỨNG CÓ NGUY HIỂM KHÔNG?

Theo Bác sĩ Nguyễn Thị Thanh Thuý. Bác sĩ chuyên khoa 1 chuyên ngành Sản phụ khoa, công tác tại Bệnh viện phụ sản MêKông cho biết việc nồng độ Androgen cao hơn bình thường ở người mắc bệnh tổn thương đa nang buồng trứng sẽ ảnh hưởng đến khả năng sinh sản và nhiều khía cạnh sức khỏe khác.

Các biến chứng thường gặp của hội chứng này bao gồm:

KHÓ KHĂN TRONG VIỆC THỤ THAI

Hội chứng buồng trứng đa nang gây rối loạn trong quá trình rụng trứng, giảm khả năng thụ thai. Điều này được xác nhận là một trong những nguyên nhân phổ biến gây vô sinh ở phụ nữ.

NGUYÊN NHÂN HÀNG ĐẦU GÂY VÔ SINH

Hiện tượng đa nang trong buồng trứng được xem là một trong những nguyên nhân chính gây vô sinh hoặc hiếm muộn ở phụ nữ.

HỘI CHỨNG CHUYỂN HOÁ

Buồng trứng đa nang có thể gây ra các rối loạn chuyển hóa như tăng huyết áp, đường huyết cao, cholesterol HDL thấp, cholesterol LDL cao… đây làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, tiểu đường type 2, đột quỵ…

HỘI CHỨNG NGƯNG THỞ KHI NGỦ

Ngưng thở khi ngủ là tình trạng ngừng hô hấp trong một thời gian ngắn trong khi ngủ, thường xảy ra lặp lại nhiều lần vào ban đêm. Điều này thường xuyên xảy ra ở phụ nữ thừa cân, béo phì. Đặc biệt, phụ nữ béo phì mắc hội chứng PCOS có nguy cơ mắc hội chứng ngưng thở khi ngủ cao gấp 5-10 lần so với người bình thường.

UNG THƯ NỘI MẠC TỬ CUNG

Sau khoảng 14 ngày kể từ quá trình rụng trứng, niêm mạc tử cung sẽ bong ra. Nếu trứng không rụng đều hàng tháng, lớp niêm mạc này sẽ không bong ra, dày lên, làm tăng nguy cơ mắc ung thư nội mạc tử cung. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, hội chứng buồng trứng đa nang có thể dẫn đến nguy cơ phát triển biến chứng ung thư nội mạc tử cung.

PHIỀN TOÁI VÀ CĂNG THẲNG

Sự biến đổi trong nội tiết tố dẫn đến các triệu chứng như rụng tóc, rậm lông, da sạm, tăng cân… tác động tiêu cực đến tâm trạng và tinh thần của phụ nữ. Họ có thể thường xuyên cảm thấy lo lắng, buồn chán, và trong các trường hợp nghiêm trọng, có thể dẫn đến tình trạng trầm cảm.

CHẨN ĐOÁN

Chẩn đoán PCOS  khi có ít nhất 2 trong 3 tiêu chuẩn sau:

– Chu kỳ kinh nguyệt không đều hoặc không có kinh.

– Cường Androgen được chẩn đoán bằng các dấu hiệu lâm sàng và/hay cận lâm sàng

– Hình ảnh buồng trứng đa nang trên siêu âm

Bạn nên liên hệ đến Bệnh viện Phụ sản Mêkông để khám nếu như có một hay nhiều dấu hiệu kể trên và nghĩ rằng mình có thể đang bị hội chứng buồng trứng đa nang

• Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng của bạn để giúp loại trừ các nguyên nhân có thể khác và kiểm tra huyết áp của bạn.
• Bạn cần siêu âm để xem buồng trứng có đa nang hay không.
• Bạn cũng có thể cần xét nghiệm máu để đo nồng độ hormone và sàng lọc bệnh tiểu đường hoặc cholesterol cao.

ĐIỀU TRỊ HỘI CHỨNG BUỒNG TRỨNG ĐA NANG

Không có cách chữa khỏi PCOS, nhưng các triệu chứng có thể được điều trị.

Nếu bạn mắc PCOS và thừa cân, việc giảm cân và áp dụng chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh có thể giúp cải thiện một số triệu chứng.

Thuốc cũng có sẵn để điều trị các triệu chứng như rậm lông, kinh nguyệt không đều và các vấn đề về sinh sản.

Nếu được điều trị, hầu hết phụ nữ mắc PCOS đều có thể mang thai.

Không phải tất cả phụ nữ mắc PCOS đều có tất cả các triệu chứng và mỗi triệu chứng có thể khác nhau từ nhẹ đến nặng.

THAY ĐỔI LỐI SỐNG

Ở phụ nữ thừa cân, các triệu chứng và nguy cơ các vấn đề sức khỏe lâu dài do PCOS có thể được cải thiện đáng kể bằng cách giảm cân.

Chỉ cần giảm 5% cân nặng cũng có thể cải thiện đáng kể tình trạng PCOS.

Bạn có thể biết liệu cân nặng của mình có phù hợp hay không bằng cách tính chỉ số khối cơ thể (BMI) [BMI = Cân nặng(Kg)/Chiều cao² (m)].

Chỉ số BMI bình thường là từ 18,5 đến 24,9.

Bạn có thể giảm cân bằng cách tập thể dục thường xuyên và ăn uống một chế độ cân bằng, lành mạnh.

Chế độ ăn uống của bạn nên bao gồm nhiều trái cây và rau quả, thực phẩm chưa qua chế biến hoặc chỉ được xử lý tối thiểu (chẳng hạn như ngũ cốc nguyên hạt và gạo lứt), thịt nạc, cá và thịt gà.

Bạn có thể được giới thiệu đến chuyên gia dinh dưỡng nếu bạn cần lời khuyên cụ thể về chế độ ăn uống.

CÁC LOẠI THUỐC

Một số loại thuốc có thể được dùng để điều trị các triệu chứng khác nhau liên quan đến PCOS.

Kinh nguyệt không đều hoặc không có kinh

Thuốc tránh thai có thể được khuyên dùng để gây ra kinh nguyệt đều đặn hoặc có thể gây ra kinh nguyệt bằng cách sử dụng một đợt thuốc progestogen không liên tục (thường được dùng 3 đến 4 tháng một lần, nhưng có thể được dùng hàng tháng). Điều này cũng sẽ làm giảm nguy cơ lâu dài phát triển ung thư nội mạc tử cung liên quan đến việc không có kinh nguyệt đều đặn.

Các phương pháp tránh thai nội tiết tố khác, chẳng hạn như dụng cụ đặt trong tử cung chứa nội tiết sẽ làm giảm nguy cơ ung thư nội mạc tử cung bằng cách làm niêm mạc tử cung mỏng, nhưng có thể gây không ra kinh.

Vấn đề sinh sản

Một loại thuốc gọi là Clomifene có thể là phương pháp điều trị đầu tiên được khuyên dùng cho những phụ nữ mắc PCOS đang mong muốn mang thai.

Clomifene không đáp ứng, Metformin có thể được khuyên dùng.

Metformin thường được sử dụng để điều trị bệnh tiểu đường loại 2, nó có thể làm giảm lượng insulin và lượng đường trong máu ở phụ nữ mắc PCOS.

Ngoài việc kích thích rụng trứng, giúp kinh nguyệt đều đặn và giảm nguy cơ sẩy thai, metformin còn có thể mang lại những lợi ích sức khỏe lâu dài khác, chẳng hạn như giảm mức cholesterol cao và giảm nguy cơ mắc bệnh tim.

Các tác dụng phụ có thể xảy ra của metformin bao gồm: buồn nôn, nôn, đau dạ dày, tiêu chảy và chán ăn.

Vì metformin có thể kích thích khả năng sinh sản, nếu bạn đang cân nhắc sử dụng nó cho PCOS và không muốn mang thai, hãy đảm bảo bạn sử dụng biện pháp tránh thai.

Letrozole đôi khi được sử dụng để kích thích rụng trứng thay vì clomifene. Thuốc này cũng có thể được sử dụng để điều trị ung thư vú.

Nếu bạn không thể mang thai mặc dù đã dùng thuốc uống, một loại thuốc khác gọi là gonadotrophins có thể được khuyên dùng.

Râm lông và rụng tóc

Thuốc tránh thai kết hợp thường được sử dụng để điều trị tình trạng rậm lông và rụng tóc. Một loại kem gọi là eflornithine cũng có thể được sử dụng để làm chậm sự phát triển của lông mặt không mong muốn.

Loại kem này không loại bỏ lông mặt hoàn toàn, vì vậy bạn cần sử dụng nó cùng với sản phẩm tẩy lông.

Nếu lông mọc không mong muốn, bạn có thể muốn loại bỏ phần lông thừa bằng cách sử dụng các phương pháp như nhổ, cạo, dùng chỉ, dùng kem hoặc tẩy laser.

Đôi khi các loại thuốc gọi là thuốc kháng androgen cũng có thể được kê toa để điều trị tình trạng rậm lông có thể bao gồm:

• Cyproteron axetat
• Spironolacton
• Flutamid
• Finasteride

Những loại thuốc này không phù hợp nếu bạn đang mang thai hoặc đang cố gắng mang thai.

Đối với trường hợp rụng tóc, có thể khuyên dùng kem minoxidil trên da đầu. Minoxidil không phù hợp nếu bạn đang mang thai hoặc đang cố gắng mang thai.

Các triệu chứng khác

Thuốc cũng có thể được sử dụng để điều trị một số vấn đề khác liên quan đến PCOS, bao gồm:

• Thuốc giảm cân, chẳng hạn như orlistat, nếu bạn thừa cân
• Thuốc giảm cholesterol (statin) nếu bạn có lượng cholesterol cao trong máu
• Thuốc điều trị mụn trứng cá

ĐIỀU TRỊ IVF

Nếu bạn mắc PCOS và thuốc không giúp bạn có thai, bạn có thể được đề nghị điều trị thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).

 PHẪU THUẬT

Một phẫu thuật nhỏ gọi là đốt điểm buồng trứng qua nội soi có thể là một lựa chọn điều trị cho các vấn đề về sinh sản liên quan đến PCOS không đáp ứng với thuốc.

THEO DÕI

Tùy thuộc vào các yếu tố như tuổi tác và cân nặng, bạn có thể được yêu cầu kiểm tra huyết áp hàng năm và sàng lọc bệnh tiểu đường nếu bạn được chẩn đoán PCOS và không thể chữa khỏi nhưng có thể kiểm soát được các triệu chứng.

Các lựa chọn điều trị có thể khác nhau vì người mắc PCOS có thể gặp nhiều hoặc chỉ 1 triệu chứng.

 

(Thông tin bài viết dựa vào thông tin từ viện chăm sóc sức khỏe Anh quốc)