PHÁT HIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP HỖ TRỢ TRẦM CẢM SAU SANH

Trầm cảm sau sinh (TCSS) là gì?

Sau khi sinh con, có tới 80% phụ nữ có thể bị ‘baby blues’ từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 10 sau khi sinh. Cảm giác này sẽ qua đi sau một hoặc hai ngày và khác với trầm cảm sau sinh (TCSS). Tuy nhiên, cứ 7 đến 10 bà mẹ thì có khoảng một người bị TCSS.

TCSS là chứng trầm cảm xuất hiện trong vòng 12 tháng sau khi sinh con, thường là trong vài tuần hoặc vài tháng đầu tiên. Nó có thể bắt đầu từ từ hoặc đột ngột, và có thể từ rất nhẹ và thoáng qua, đến nghiêm trọng và dai dẳng. Đối với hầu hết phụ nữ, nó sẽ qua nhanh, nhưng những người khác sẽ cần sự trợ giúp của chuyên gia.

TCSS thường gặp nhất sau lần mang thai đầu tiên. Một số phụ nữ bị trầm cảm trong thời kỳ mang thai (được gọi là trầm cảm trước khi sinh). Trầm cảm trước khi sinh và sau khi sinh được gọi chung là trầm cảm quanh sinh.

Các triệu chứng của trầm cảm trước và sau sinh phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh trầm cảm, nhưng có thể bao gồm:

• Tự đánh giá thấp bản thân
• Cảm giác bất lực và tội lỗi
• Hay khóc
• Khó ngủ
• Có cơn hoảng loạn.

Chồng cũng có thể bị trầm cảm trước và sau khi sinh con.

Chồng, gia đình và bạn bè đều có thể đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi sau TCSS. Việc sinh con và TCSS đều gây căng thẳng lớn cho các mối quan hệ. Một phụ nữ bị trầm cảm sau sinh có thể xa lánh mọi người, bao gồm cả con, chồng, bạn bè và các thành viên khác trong gia đình. Sự hỗ trợ của các thành viên trong gia đình, bạn bè và nhân viên y tế là rất quan trọng để giúp phục hồi.

Các triệu chứng của trầm cảm sau sinh

Mức độ các triệu chứng phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh trầm cảm và có thể bao gồm:

• Tâm trạng buồn bã hoặc chán nản
• Hay khóc
• Thiếu tự tin và tự đánh giá thấp bản thân
• Cảm giác bất lực và tội lỗi
• Suy nghĩ tiêu cực
• Cảm thấy cuộc sống vô nghĩa
• Cảm thấy không thể đối phó
• Hay khóc và cáu kỉnh
• Khó ngủ hoặc thay đổi thói quen ngủ
• Giảm ham muốn tình dục
• Lo lắng, hoảng loạn hoặc hồi hộp
• Chán ăn
• Khó tập trung hoặc ghi nhớ mọi thứ
• Mất hứng thú với các hoạt động thường ngày.

Các yếu tố góp phần gây ra chứng trầm cảm sau sinh

Nguyên nhân chính xác của TCSS vẫn chưa được biết. Một số yếu tố góp phần có thể bao gồm:

Những thay đổi về thể chất – ngay cả một ca sinh nở tương đối dễ dàng cũng là một trải nghiệm quá sức đối với cơ thể người phụ nữ. Ngoài ra, sự sụt giảm đột ngột của hormone thai kỳ ảnh hưởng đến các chất hóa học trong não (chất dẫn truyền thần kinh). Giấc ngủ không ngon và kiệt sức cũng có thể góp phần gây ra chứng trầm cảm.

Những thay đổi về cảm xúc – việc thích nghi với việc làm cha mẹ thật đáng sợ. Một bà mẹ mới phải đối mặt với những đòi hỏi liên tục của đứa con, một động lực khác trong các mối quan hệ của cô ấy và mất đi sự độc lập. Những thay đổi như vậy rất khó khăn ngay cả trong những thời điểm tốt nhất, nhưng thậm chí còn khó khăn hơn khi phục hồi thể chất sau khi sinh con và phải đối phó với giấc ngủ không ngon.

Những thay đổi về mặt xã hội – xã hội đặt ra rất nhiều yêu cầu và kỳ vọng đối với một bà mẹ mới, mà một người phụ nữ có thể cảm thấy mình cần phải đáp ứng. Cô ấy có thể thấy mình ít có khả năng giữ liên lạc với bạn bè và đồng nghiệp của mình.

Mối quan hệ của người mẹ với con trong thời kỳ trầm cảm sau sinh

TCSS có thể dẫn đến việc xa lánh mọi người, kể cả trẻ sơ sinh. Đây là một triệu chứng của chứng rối loạn này. Sự gắn kết giữa mẹ và con không phải lúc nào cũng diễn ra trong vài ngày hoặc vài tuần đầu sau khi sinh. Trải nghiệm này khác nhau đối với tất cả các bậc cha mẹ và đôi khi có thể mất thời gian. Mối quan hệ giữa cha mẹ và trẻ sơ sinh là một quá trình liên tục. Khi chứng trầm cảm qua đi, người mẹ sẽ có thể một lần nữa cảm nhận được đầy đủ các cung bậc cảm xúc của mình và bắt đầu trải nghiệm sự kết nối tích cực hơn khi nuôi dạy con cái.

Các ông bố cũng có thể mắc TCSS

Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng cứ 10 ông bố thì có một người bị trầm cảm khi làm cha trong khoảng thời gian từ tam cá nguyệt đầu tiên đến 1 năm sau sinh.

Các yếu tố nguy cơ mắc TCSS ở các ông bố và bạn đời bao gồm:

• Tuổi cao
• Lần đầu làm cha mẹ
• Có ít bạn bè
• Tương tác xã hội và hỗ trợ hạn chế
• Trình độ học vấn hạn chế
• Các sự kiện căng thẳng đồng thời trong cuộc sống
• Chất lượng mối quan hệ với vợ hoặc bạn đời
• Tiền sử mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần
• Sức khỏe thể chất kém.

Phương tiện đánh giá TCSS

• THANG ĐO EPDS (Edinburgh Postnatal Depresstion Scale)
• Trong 7 ngày vừa qua
• Bạn có thể cười và cảm nhận những điều vui vẻ
  • Cũng như trước đây                     0
  • Ít hơn trước đây                            1
  • Chắc chắn là ít hơn trước đây      2
  • Hiếm khi                                        3
• Bạn nhìn về tương lai với nhiều hy vọng
  • Cũng như trước đây                      0
  • Ít hơn trước đây                             1
  • Chắc chắn ít hơn trước đây           2
  • Hiếm khi                                         3
• Bạn tự đổ lỗi cho mình quá mức khi sự việc không như mong muốn
  • Không, không bao giờ                     0
  • Hiếm khi                                          1
  • Có, thỉnh thoảng                              2
  • Có, hầu hết mọi lúc                         3
• Bạn có lo âu, lo lắng một cách vô cớ
  • Không, không bao giờ                      0
  • Hiếm khi                                           1
  • Có, thỉnh thoảng                               2
  • Có, thường xuyên                            3
• Bạn có cảm thấy sợ hãi, hoảng loạn một cách vô cớ
  • Không, không bao giờ                      0
  • Hiếm khi                                           1
  • Có, thỉnh thoảng                               2
  • Có, nhiều lần                                    3
• Bạn có thấy “công việc ngập đầu”
  • Không, tôi xử lý rất tốt                            0
  • Không, phần lớn tôi đã xử lý khá tốt      1
  • Có, thỉnh thoảng tôi đã không thể xử lý 2
  • Có, hầu hết tôi đã không thể xử lý         3
• Bạn có cảm giác buồn rầu đến mức khó ngủ không
  • Không, không khi nào       0
  • Hiếm khi                            1
  • Có, thỉnh thoảng                2
  • Có, hầu hết mọi lúc           3
• Bạn có cảm giác buồn hay khổ sở không
  • Không, không bao giờ          0
  • Hiếm khi                               1
  • Có, khá thường xuyên          2
  • Có, hầu hết mọi lúc               3
• Bạn có cảm giác không hạnh phúc đến mức phải khóc không
  • Không, không bao giờ           0
  • Hiếm khi                                1
  • Có, khá thường xuyên           2
  • Có, hầu hết mọi lúc                3
• Bạn có cảm nghĩ không muốn sống nữa không
  • Không, không bao giờ               0
  • Hiếm khi                                     1
  • Thỉnh thoảng                              2
  • Có, khá thường xuyên               3
• Tổng điểm
  • 0-9: Có thể có vài triệu chứng đau khổ, ít khả năng ảnh hưởng. Nếu kéo dài hơn 1-2 tuần, cần đánh giá lại
  • 10-12: Các triệu chứng đau khổ có thể gây khó chịu. Lặp lại khảo sát 2 tuần sau
  • 13+: khả năng trầm cảm cao. Cần can thiệp
  • Mục 10: bất kỳ điểm 1, 2 hoặc 3 cần được đánh giá thêm bởi nhân viên y tế

Trầm cảm sau sinh và người được hỗ trợ

Một phụ nữ mắc bệnh TCSS có thể không có người hỗ trợ. Sự hỗ trợ của các thành viên gia đình, bạn bè và nhân viên chăm sóc sức khỏe là rất quan trọng. Các bà mẹ có thể tiếp cận những người hỗ trợ khác nhau như gia đình, vợ/chồng, bạn bè hoặc chuyên gia hỗ trợ, ví dụ như nhà tâm lý học, nhân viên xã hội. Trong thời gian bệnh, điều quan trọng là người mẹ phải tiếp cận những người hỗ trợ để giúp cô ấy hồi phục.

Mối quan hệ của cặp đôi và trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh có thể gây căng thẳng rất lớn cho bất kỳ mối quan hệ nào, ngay cả khi cặp vợ chồng yêu thương và hỗ trợ. Nhiều cặp đôi mắc TCSS đôi khi có thể tin rằng mối quan hệ của họ đã xấu đi. Tuy nhiên, căng thẳng trong mối quan hệ có thể cải thiện khi TCSS của người mẹ được điều trị.

Gợi ý cho một đôi đối mặt với TCSS:

• Cùng nhau tìm hiểu về TCSS.
• Cố gắng nhận ra rằng TCSS có thể gây ra các vấn đề trong mối quan hệ.
• Giữ các kênh giao tiếp luôn mở.
• Cố gắng không coi tâm trạng hoặc lời chỉ trích của nhau là quá cá nhân.
• Hạn chế đưa ra quyết định lớn nhất trong cuộc sống, ví dụ như sự nghiệp, tài chính, mối quan hệ, vào thời điểm này.
• Tìm kiếm các kỹ thuật quản lý căng thẳng như tập thể dục hoặc thiền định vì chúng có thể làm tăng căng thẳng cho người mẹ.
• Tăng cường những hoạt động ngoài trời
• Để hạn chế xung đột, hãy nói chuyện cởi mở về công việc chia sẻ nhiệm vụ.
• Cố gắng dành thời gian để kết nối lại với nhau như một đôi nếu có thể.
• Tìm kiếm sự trợ giúp chuyên nghiệp.

Giúp đỡ một bà mẹ đang trải qua chứng trầm cảm sau sinh

Nếu bạn biết ai đó có thể đang mắc TCSS:

• Hãy kiên nhẫn.
• Khuyến khích bà mẹ nói về cảm xúc của mình.
• Chấp nhận rằng cảm xúc của cô ấy là chân thành. Cố gắng hiểu trải nghiệm và chia sẻ với cô ấy.
• Cố gắng không coi những cảm xúc tiêu cực hoặc lời chỉ trích của họ là nhắm vào cá nhân.
• Hạn chế khách đến thăm nếu họ không muốn giao lưu, để cô ấy có thể nghỉ ngơi đầy đủ.
• Nhờ người khác giúp đỡ việc nhà, bao gồm cả việc trông trẻ.
• Hỗ trợ về mặt tinh thần, chăm sóc em bé và việc nhà.
• Khuyến khích thực hành việc tự chăm sóc bản thân, ví dụ như quản lý giấc ngủ, chế độ ăn uống lành mạnh.
• Khuyến khích và đưa ra phản hồi tích cực.
• Tránh chỉ trích cơ thể sau khi mang thai của bà mẹ hoặc đề nghị giảm cân.
• Giữ liên lạc vì những ngày làm cha mẹ có thể rất dài và cô đơn.
• Hãy tự mình đến gặp bác sĩ để được cung cấp thông tin và lời khuyên nếu ban đầu bà mẹ từ chối đi khám và bạn lo lắng về nguy cơ mắc TCSS.

Tự giúp đỡ bản thân đối với chứng trầm cảm sau sinh

Là cha mẹ mới, bạn cần chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần của chính mình. Các gợi ý bao gồm:

• Đảm bảo bạn có thời gian cho bản thân, ngoài công việc và gia đình.
• Cố gắng duy trì các sở thích và mối quan tâm quan trọng càng nhiều càng tốt.
• Nói chuyện với bạn bè thân thiết về cảm xúc và mối quan tâm của bạn.
• Cố gắng áp dụng thói quen tự chăm sóc bản thân bằng cách ngủ đủ giấc/nghỉ ngơi, ăn uống lành mạnh, thói quen hàng tuần đều đặn và có một số mối quan hệ xã hội.
• Cố gắng kết nối với những bậc cha mẹ mới khác hoặc nhóm các bà mẹ địa phương để được hỗ trợ.

Các gợi ý cho gia đình và bạn bè

Những cách bạn có thể giúp đỡ người thân mắc chứng TCSS bao gồm:

• Tìm hiểu càng nhiều thông tin càng tốt về TCSS.
• Hãy kiên nhẫn, đồng cảm và thấu hiểu.
• Hỏi xem bạn có thể giúp gì.
• Đề nghị trông trẻ.
• Đề nghị giúp đỡ việc nhà.
• Hãy cho người mẹ biết bạn luôn ở bên cô ấy, ngay cả khi cô ấy không muốn nói chuyện.
• Hiểu rằng người cha cũng có thể bị ảnh hưởng về mặt cảm xúc bởi những đòi hỏi và thách thức của việc làm cha mẹ mới.